Interview De Vierde Macht

Het spanningsveld van de ambtenaar

In De Vierde Macht neemt Firma MES het publiek mee naar een wereld die meestal verborgen is: de werkvloer van een ministerie. Ze onderzoeken waar het schuurt tussen transparantie en beslotenheid en mens en professional. Makers en acteurs Roos Eijmers en Daan van Dijsseldonk vertellen over de voorstelling.

Wat maakt een ministerie een interessant onderwerp voor een theatervoorstelling?
Daan: “Eerlijk gezegd vroegen wij ons dat anderhalf jaar geleden ook nog af. Of beter gezegd, we waren daar helemaal niet mee bezig. Toen werden we gevraagd om een podcast te maken voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Hallo Hannah, over de ambtenarij. Bij het maken daarvan interviewden we ambtenaren over de ethische kant van hun vak en de dilemma’s en twijfels die daarbij horen. Dat waren vijf geweldige gesprekken, veel boeiender dan we vooraf verwacht hadden. Rondom de podcast ontstond een relletje, toen die gelekt werd naar NRC. Daardoor leerden we die wereld eigenlijk nog beter kennen, wat onze fascinatie alleen maar groter maakte.”

Roos: “Toen we begonnen hadden wij ook zo’n totaal clichébeeld van ambtenaren: suffe types die van negen tot vijf werken en eigenlijk niks écht belangrijks doen doen. Door de interviews die we voor de podcast deden kwamen we erachter dat het er op de werkvloer heel anders aan toe gaat dan wij dachten. Ze werken steeds in een spanningsveld. Aan de ene kant is er de burger, degene voor wie ze eigenlijk werken en waarvoor ze het goed willen doen. Maar die ook met veel wantrouwen naar ze kijkt en vraagt om meer transparantie. Aan de andere kant is er de pers, die heel controlerend is. Dat merkten we goed toen de podcast lekte. En dan is er ook nog de politiek, die van alles van ze wil. In stilte moeten ambtenaren al die ballen hoog houden, want zij mogen zelf niet naar buiten treden over hun werk. Maar het beleid waar we met z’n allen dagelijks mee te maken hebben komt daar wel vandaan. Dat vonden we interessant. Helemaal nu je zo vaak de woorden ‘nieuwe bestuurscultuur’ hoort. Ik denk dat iedereen die in democratie gelooft voor transparantie en openheid is. Maar hoe is dat voor de mensen die daar echt dagelijks mee te maken hebben in hun werk?”

Jullie gaan de voorstelling op locatie spelen, in het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, hoe verliep dat?
Roos: “We bedachten al snel dat het het tofst zou zijn om ook daadwerkelijk te spelen op de plek waar het over gaat. Maar dat was wel een heel gedoe. We zijn bij verschillende ministeries op bezoek geweest, en eigenlijk werd het overal een goed idee gevonden.”
“Ze willen heel graag openheid tonen, laten zien hoe het eraan toe gaat.”

“Maar die ministeries zijn eigen werelden met hun eigen regels en taal. Dus voordat het idee door het hele ministerie gereisd was, waren we een flinke tijd verder. De beveiliging, facilitair, communicatie, de hoogste ambtenaren: iedereen moet er iets van vinden. Maar uiteindelijk is het gelukt! En ergens is het ook nogal wat: ze hebben geen enkele invloed op wat wij gaan doen, dat is voor alle partijen natuurlijk spannend. We zijn nog nooit zo blij geweest met een locatie.”

Hoe doe je als maker onderzoek naar een wereld die zo besloten is?
Daan: “Het maken van de podcast was een goede beginstap. Daarna zijn we op zoek gegaan naar de kern van het onderwerp, wat we nu precies zo fascinerend vinden. Het werd duidelijk dat het geen voorstelling over politiek is. En niet over de hoogste ambtenaren. Het is ons te doen om de ‘normale’ ambtenaren en hoe hun werk eruit ziet. En dan vooral in verhouding tot de burger en de transparantie- en vertrouwensvraag. Daar zijn we veel over gaan lezen en hebben we met ambtenaren over gesproken en met wetenschappers die daar onderzoek naar hebben gedaan.”
Roos: “Waar ligt bijvoorbeeld de grens tussen het ambtenaar zijn en je privépersoon? Kan een ambtenaar in zijn vrije tijd met Extinction Rebellion op de A12 gaan liggen? Daar worstelen zij zelf ook mee, want waar liggen die grenzen? Dat willen we in de voorstelling ook laten zien, dat menselijkheid uiteindelijk niet ontkend kan worden.”

Wat vormt de rode draad in de voorstelling?
Daan: “Als bezoeker krijg je een rondleiding door het ministerie, een burgerbezoek. “Bij aankomst blijk je ontvangen te worden voor een rondleiding. Of eigenlijk: een eerste pilot voor een burgerbezoek waarmee het ministerie een stap naar de burger wil doen. Maar over hoe dat precies verloopt willen we nog niet te veel verklappen…”
Roos: “Het onderwerp klinkt in eerste instantie misschien zwaar, maar het is ook een lichte en grappige voorstelling! Voor de tekst hebben we voor het eerst heel fijn samengewerkt met Jannemieke Caspers. Zij heeft een heel poëtische tekst geschreven, wat heel fijn botst met de vastomlijnde , papieren werkelijkheid van de ministeries. Kaspar Schellingerhout maakt het geluidsontwerp, met hem werkten we al eerder samen. En Thomas Schoots regisseert het stuk.”

Jullie spelen in de tijd rond de Tweede Kamerverkiezingen, is dat toeval?
Roos: “Echt totaal toevallig! We dachten eigenlijk dat we in september al zouden spelen, en toen we dat bedachten was het kabinet nog niet eens gevallen. Maar ik vind het wel heel leuk.”

Wat willen jullie bij het publiek teweegbrengen?
Roos: “Ik hoop dat wij ze een inkijkje geven in een wereld waar ze nog niet vaak over hebben nagedacht, zoals wij dat ook niet hadden gedaan. En dat we invoelbaar kunnen maken hoe het er aan toe gaat. Dat mensen zelf ook verantwoordelijkheid voelen, want als burger heb je een plekje in dit systeem, dat verder gaat dan stemmen.”
Daan: “We willen ze vooral aan het denken zetten. Dat willen wij eigenlijk met al onze voorstellingen. We hebben liever dat mensen napraten over iets dat ze bedacht hebben tijdens de voorstelling, dan over iets dat knap gespeeld was. Maar een oplossing gaan ze niet van ons krijgen, misschien dat ze die zelf kunnen bedenken.”

—————————–
Door Fay van der Wall

Dit interview kan voor publiciteitsdoeleinden rechtenvrij gebruikt worden.